रोङ : ‘इलामले नदेखेको, झापाले नहेरेको’ यो कुनै एक व्यक्तिले भनेको कुरा होइन् । यो दक्षिणपूर्वी रोङ गाउँपालिकाको इरौंटार बहुवनका बासिन्दाले वर्षाैंदेखि भन्दै आएको एउटा वास्तविक समस्या हो । झापा सीमावर्ती इरौंटार बहुवनका बासिन्दाले जहिले आफ्नो गाउँको परिचय दिँदा यो उक्ति भन्न छुटाउँदैनन् । फलफूल, नगदेबालीसहित अन्न भण्डारको रूपमा रहेको यो क्षेत्रमा हालसम्म सरकारी निकायले किसानको पक्षमा ठोस् कदम नचालेकाले स्थानीयवासीले यस्तो आक्रोश पोख्ने गरेका हुन् । बहुवन बस्तीको मुख्य आयआर्जनको माध्यम नै कृषि र पशुपालन हो ।
चुरे क्षेत्रमा पर्ने उर्वरा यहाँको जमिनमा फलफूलको खेती व्यापक हुन्छ तर परम्परागत ढंगले मात्रै हुँदैआएको खेतीका कारण किसानले चित्त बुझ्दो उत्पादन गर्न नसकेको गुनासो गरेका छन् । सम्भावना भएर पनि यहाँ सिंचाइ सुविधा नहुँदा थप समस्या भएको छ । सुपारी, केरा, नरिवल, मरिचलगायत फलफूलले भरिएको जंगलभित्र बस्ती र अन्य खेतीबाली लगाइएको छ । धेरै वन भएकाले बहुवन नाम पाएको यो गाउँमा दुबै जिल्लाका गरी दुईसय घर बसोबास गर्छन् । यहाँका बासिन्दाले आफ्नै प्रयासमा खोलाको बाँध बाँधेर बस्ती जोगाएका छन् । सडक खुलाउनुका साथै बिजुली समेत बालेका छन् । स्थानीय प्रयास र लगानीमा गरिएका कतिपय काममा सरकारको कुनै पनि सहयोग नरहेकाले उनीहरूले जहिले पनि आक्रोश पोख्ने गरेका हुन् । सुकेनिन्दा खोलामा निर्माण थालिएको पुल पनि अलपत्र अवस्थामा छ ।
‘यहाँ हरेक प्रकारका काम गर्दा स्थानीयवासीले नै श्रमदानसँगै आफैं चन्दा उठाउनुपरेको छ’ स्थानीय वृहस्पति खतिवडाले भने, ‘अन्न भण्डारको रूपमा रहको यो क्षेत्रमा कृषकलाई प्रवद्र्धन गर्ने खालका कार्य जरूरी छ ।’ दुवै जिल्लाबाट हालसम्म कृषि सम्बन्धी कुनैपनि काम सञ्चालन नभएको उनीहरू बताउँछन् । सिँचाइ सुविधा नहुनु उनीहरूको ठूलो समस्या हो । सुकेनिन्दाबाट तीन किलोमिटरको योजना हुने हो भने गाउँलाई सिँचाइ सुविधा पुग्ने खतिवडाको भनाइ छ । ‘स्थानीय प्रयासमा सम्भव नभएकाले सम्बन्धित निकायमा पटक-पटक माग गर्दा पनि सुनुवाई भएको छैन्,’ स्थानीयवासी चन्द्र मगरले भने, ‘सिँचाइ सुविधा हुने हो भने यहाँको उत्पादन दोब्बर हुने थियो ।’
यो क्षेत्रमा सुपारीबाट मात्र प्रत्येक घरले वार्षिक ४० हजारदेखि दुई लाख रुपैंयाँसम्म आम्दानी गर्छन् । केराखेतीबाट पनि एक लाख रुपैंयाँभन्दा धेरै कमाउने कृषक धेरै छन् । अलैंँची, निबुकागती, ज्यामिरलगायतका धेरै फलफूलको व्यवसायिक उत्पादन हुन्छ । चुरे क्षेत्रमा पानीको स्रोत नभएकाले सिँचाइको अन्य कुनैपनि विकल्प छैन । धान, सागसब्जी जिल्लाकै सबैभन्दा धेरै यहाँ उत्पादन हुन्छ । जिल्लाकै अन्न भण्डारको रूपमा रहेको यो क्षेत्रमा आधुनिक खेती सम्बन्धी ज्ञान र प्राविधिक जनशक्तिको पनि अभाव छ ।
बहुवन माथिको इरौंटार क्षेत्र पनि फलफूल खेतीका लागि उपयुक्त मानिन्छ । प्रत्येक घरमा सुपारी, कागतीलगायतका खेती हुने गरे पनि सिँचाइ र प्राविधिक ज्ञानको अभावमा किसानले कृषि क्षेत्रबाट अपेक्षाकृत लाभ लिनसकेका छैनन् । खानेपानी पनि पर्याप्त नभएको अवस्थामा खेतीबालीमा त लगाउन सम्भावना नै छैन, जिरी खिम्तीकी रेखा राईले गाउँको दुखेसो पोखिन् । जिल्लाका झापासँग सीमा जोडिएका दर्जनौँ यस्ता बस्तीलाई अन्न भण्डारको रूपमा विकास गर्न सरकारी निकायले चासो देखाउनुपर्ने सरोकारवालाको भनाइ छ ।