पूर्वी पहाडमा लागूऔषधको मौन महामारी: झापा–इलाम हुँदै फैलिँदै गएको ब्राउनसुगर संकट

✍ विनय तिम्सिना | माइपोखरी न्यूज
📅 साउन २०, २०८२

सांकेतिक तस्विर

‘हरियो वन इलाम–झापा, रातो खतरा ब्राउनसुगर’
एकताका हरियाली, सुगन्ध र अनुशासित समाजको पहिचान बोक्ने इलाम र झापा अब लागूऔषधको कालो छायाँमा पर्दै गएका छन्। सीमावर्ती जिल्ला झापाबाट सुरु भएको यो अवैध कारोबार पहाड चढ्दै इलामको गाउँबस्तीहरूमा समेत फैलिन थालेको प्रहरी तथा स्थानीय स्रोतहरू बताउँछन्।
एकै रातमा पाँचजना पक्राउ, ९ ग्राम ब्राउनसुगर बरामद
झापा जिल्लामा साउन १९ गते राति, दुई फरक स्थानबाट पाँच जना पक्राउ परे।
शिवसताक्षी नगरपालिका–५ सालमारा निवासी ३० वर्षीय राजेन्द्रकुमार ताजपुरियाको घरमा छापा मार्दा ओछ्यानमुनि लुकाइराखिएको ८ ग्राम ब्राउनसुगर फेला पर्‍यो। प्रहरी स्रोतअनुसार तौल गर्दा प्लास्टिकसहित १५.२३ ग्राम थियो। पक्राउ परेका अन्य दुई जना हुन् — वडा नं ४ का १८ वर्षीय अजय ताजपुरिया र ४० वर्षीय किशोर शाह।
त्यसै राति ११ बजे, झापा गाउँपालिका–४ बेलाइतीबारीमा भारतबाट नेपाल प्रवेश गर्दै गरेका दुई किशोर — १९ वर्षीय रेहान आलम र १७ वर्षीय दीपक टुडू — को साथबाट पनि १ ग्राम ब्राउनसुगर फेला पर्यो। उनीहरूलाई सशस्त्र प्रहरी बल नेपाल BOP टाघनडुब्बा र इलाका प्रहरी कार्यालय कुमरखोदको संयुक्त टोलीले नियन्त्रणमा लिएको हो।
यो एउटा रातको विवरण हो, तर यस्तो कार्यवाही हरेक हप्ता भइरहेका छन् भन्ने प्रहरीको भनाइ छ।
इलाम पनि सुरक्षित छैन
इलाम जिल्ला लामो समयसम्म लागूऔषध कारोबारबाट टाढा रहेको ठानिएको थियो। तर पछिल्लो २ वर्षमा जिल्ला प्रहरी कार्यालयले बारम्बार लागूऔषधसहितका व्यक्तिहरू पक्राउ गर्दै आएको छ। गाँजा, डाइजापाम, फेनारगन, नुर्फिन, ब्राउनसुगर, नाइट्राभेट लगायतका सङ्घीय रूपले प्रतिबन्धित औषधि र साइकोट्रपिक ड्रग्स इलामका बजारमा समेत देखिन थालेका छन्।
"पहाडको शान्त समाजमा पनि लागूऔषध पस्न थालेको देख्दा चिन्तित छौँ," एक जना प्रहरी निरीक्षकले भने, "यो केवल अपराध होइन, सामाजिक संकट हो।"
सीमापार सञ्जाल र स्थानीय संलग्नता
ब्राउनसुगर र यस्तै खालका लागूऔषधहरू भारतबाट नेपाल भित्रिने गरेका छन्। प्रहरी स्रोतका अनुसार झापा, मोरङ, सुनसरीको खुला सीमाबाट पैदल, साइकल, मोटरसाइकलमार्फत लागूऔषध छिराउने गिरोह सक्रिय छन्।
केवल सीमापार तस्कर होइनन्, अब स्थानीय युवाहरू, बेरोजगार समूह, यहाँसम्म कि विद्यालय तहका किशोरहरू पनि यो सञ्जालमा तानिन थालेका छन्।
शिवसताक्षीमा पक्राउ परेका व्यक्तिहरूमध्ये दुई किशोर थिए — जसले देखाउँछ कि यो समस्या केवल अपराध नभएर शिक्षा र संस्कारको संकट पनि हो।
समाजमाथिको असर: मौनताभित्रको महामारी
लागूऔषधले एक व्यक्तिको मात्र होइन, पूरा परिवार, विद्यालय, गाउँ र पुस्तालाई असर पार्छ।

शारीरिक र मानसिक स्वास्थ्यमा दीर्घ असर,
अभिभावकको विश्वास गुम्ने परिस्थिति,
शैक्षिक उपलब्धिमा गिरावट,
अपराधप्रतिको आकर्षण,
आत्महत्या, हिंसा र दुर्घटनाको जोखिम,

यी सबै असरहरू पूर्वका गाउँघरमा देखिन थालेका छन्। तर पनि समाज मौन छ।
"मेरो छोरा राम्रो थियो, संगतले बिग्रियो," भन्दै अभिभावकहरू चुप लाग्छन्।
"पक्राउ प¥यो भन्दै समाचार आउँछ, तर पुनर्स्थापनाको प्रयास कसले गर्छ?" भन्ने सवाल हराउँछ।
तथ्यमा के देखिन्छ?
पछिल्लो १ वर्षमा झापा प्रहरीले १०० भन्दा बढी लागूऔषध सम्बन्धी केस दर्ता गरेको छ।
इलाममा मात्र ५० जना नाबालक र किशोर उमेरका युवाहरू लागूऔषध प्रयोग तथा कारोबारको आरोपमा पक्राउ परेका छन्।
अधिकांश लागूऔषधहरू भारतको बिहार र पश्चिम बंगाल हुँदै नेपाल प्रवेश गर्ने गरेका छन्।
लागूऔषध प्रयोग गर्नेहरूमा १२–२५ वर्ष उमेरका युवकहरू बढी छन्।
समाधानका केही सम्भावना
१. समाजको सक्रियता
गाउँ–टोलमा लागूऔषध प्रतिरोधी समूह गठन, किशोरहरूलाई खेलकुद, सस्कृति, प्राविधिक तालिमतर्फ जोड दिनुपर्छ।
२. विद्यालयमै सचेतना
शैक्षिक पाठ्यक्रममा लागूऔषध सम्बन्धी विषयहरू समावेश गर्न, तथा विद्यालय–कलेजस्तरमा नियमित सचेतनामूलक कार्यक्रम सञ्चालन गर्नुपर्छ।
३. प्रहरीको गुप्त निगरानी सशक्त बनाउनु
सूचना प्रविधिको प्रयोग गरेर लागूऔषध कारोबारलाई डिजिटल रूपमा पनि ट्र्याक गर्ने क्षमता अभिवृद्धि गर्नुपर्छ।
४. पुनर्स्थापना र परामर्श
पक्राउ परेका किशोर र नवयुवकलाई पुनर्स्थापनाको व्यवस्था गर्न, परामर्श, मनोवैज्ञानिक सहयोग, तालिम र पुनः समाजमा फर्काउने कार्यक्रम आवश्यक छ।
५. सामुदायिक मिडियाको भूमिका
माइपोखरी न्युज जस्ता स्थानीय मिडियाले सधैँ यस्ता विषय उठाउँदै स्थानीय स्तरमै सचेतना फैलाउने अभियान सञ्चालन गर्न सक्ने क्षमता राख्छ।
निष्कर्ष: अझै समय बाँकी छ
इलाम–झापाका हरियालीले सुगन्धित बनाउने हावामा अहिले ब्राउनसुगरको कालो धुवाँ मिसिँदैछ। यो केवल प्रहरीको जिम्मा होइन, सम्पूर्ण समाजको साझा युद्ध हो।
यदि आज हामी बोल्दैनौं, हिँड्दैनौं, सचेत हुँदैनौं भने, भोलि एक पुस्ता गुम्नेछ।
अझै पनि समय छ — नशामुक्त, सचेत, सशक्त समाज बनाउने अभियानमा जुटौं।