जंगली हात्तीको प्रकोप: कोशी प्रदेशमा नरोकिने द्वन्द्व

विनय तिम्सीना,

माइपोखरी न्यूज

AI द्वारा बनाइएकाे सांकेतिक तस्विर

दमक, ३० साउन , बिहानको सन्नाटामा ‘मर्निङ वाक’मा निस्किएकी ४६ वर्षीया सुनिता राईलाई थाहा थिएन — आजको बिहान उनको जीवनको अन्तिम बिहान बन्न जाँदैछ।

साउन ११ गते, झापाको दमक–१ बरगाछीस्थित सडकमा, पूर्वतर्फबाट आएको जंगली हात्तीको आक्रमणले उनीलाई घाइते बनायो। बहिनी कविता राई पनि त्यसै हात्तीको आक्रमणमा परिन्। उपचारका लागि विराटनगर पठाइएकी सुनिताको आज बिहान न्युरो अस्पतालमा मृत्यु भयो। कविता अझै उपचाररत छिन्।
यो एउटा मात्र घटना होइन — यो कोशी प्रदेशमा वर्षौँदेखि दोहोरिइरहेको कथा हो, जहाँ मानव र वन्यजन्तुबीचको सीमाना धमिलिँदै गएको छ।
द्वन्द्वको जरा
कोशी प्रदेशका वन क्षेत्रहरू च्यातिँदै र अतिक्रमण हुँदै गएको छ।
धान, मकै, ऊखु जस्ता बालीका खेतहरू जंगली हात्तीको लागि ‘खुला आमन्त्रण’ जस्तै हुन्छन्।
हात्तीको पारम्परिक मार्ग (कोरिडोर) सडक, बसोबास, र औद्योगिक संरचनाले अवरुद्ध भएको छ। परिणामस्वरूप, हात्ती गाउँ पस्छन्, मानिस खेतमा जान डराउँछन्, अनि द्वन्द्व सुरु हुन्छ।
तथ्य बोल्छन्
पछिल्ला ५ वर्षमा कोशी प्रदेशमा हात्तीको आक्रमणबाट ५० भन्दा बढी मानिसको मृत्यु र १०० भन्दा बढी घाइते भएका छन्।
यसै अवधिमा १५ जंगली हात्ती मृत भएका छन्, प्रायः मानिसको प्रतिकार वा विद्युतीय तारमा परेर।
विगत २० वर्षको तथ्यांक अझै भयावह छ — झापामा मात्र ७२ मानिस र २५ हात्तीको मृत्यु।
प्रभावको तरंग
यो द्वन्द्व केवल जीवनको हानीमा मात्र सीमित छैन।
किसानको वर्षभरको पसिना एक रातमै बर्बाद हुन्छ।
विद्यालय जाने बाटो हात्तीको मार्गसँग ठोक्किन्छ।
गाउँहरू राति ‘नाइट गार्ड’ राखेर बस्न बाध्य छन्।
मानिसको मनमा डर र हात्तीको बानीमा आक्रोश दुवै बढ्दै गएका छन्।
राहतको नाममा…
सरकारले मृत्यु हुने परिवारलाई रु. १० लाख र घाइतेलाई रु. २५ हजारदेखि १ लाखसम्म क्षतिपूर्ति दिने व्यवस्था गरेको छ।
तर पीडितहरूका अनुसार, यो रकम ‘घाउमा मलम’ मात्र हो, समाधान होइन।
समाधानको बाटो
विशेषज्ञहरूको सुझाव:
हात्तीको प्राकृतिक मार्ग पुनः खोल्ने र संरक्षित गर्ने
विद्युत् वा जैविक बार निर्माण गर्ने
समुदाय–केन्द्रित चेतना कार्यक्रम सञ्चालन गर्ने
कृषि बालीको सुरक्षा र वैकल्पिक आम्दानीका स्रोत विकास गर्ने
अन्तिम सोच
सुनिता राईको मृत्यु एउटा व्यक्तिगत क्षति मात्र होइन, यो मानव–वन्यजन्तु द्वन्द्वको गहिरो घाउ हो।
जसलाई मलमले होइन, दीर्घकालीन रणनीतिले मात्र निको पार्न सकिन्छ।
यदि आज पनि हामी चुप बस्यौं भने, भोलि यो कहानीमा अर्को नाम थपिन धेरै समय लाग्दैन।