माईपोखरी न्यूज | काठमाडौं
आजको दिन राजधानी काठमाडौंसहित देशभर घरको मूलढोकामा सर्पको चित्र टाँसिएको देख्न सकिन्छ। अचम्म लाग्न सक्छ—एक साँपको फोटो किन टाँसिन्छ? किन दूध, दुबो, अक्षता चढाइन्छ? अनि, यो सबैको पछि लुकेको कथा के हो?
श्रावण शुक्ल पञ्चमी। सनातन धर्मालम्बीहरूको विशेष पर्व—नागपञ्चमी।
पुर्ख्यौली मान्यतादेखि पुराणसम्म, नागको पूजा हाम्रो संस्कृतिमा केवल परम्परा होइन—भूगोल, जलवायु, वनस्पति र मानव अस्तित्वसँग गासिएको गहिरो सम्वेदना हो।
नाग—श्रद्धाको प्रतीक, संरक्षणको सन्देश
धर्मशास्त्रविद् प्रा. डा. देवमणि भट्टराईका अनुसार, नागको पूजा वैदिककालदेखि नै सुरु भएको हो। नागलाई केवल सर्पको राजा नभई पानीको संरक्षक मानिन्छ। शास्त्र भन्छ—नाग रिसाए भने वर्षा रोकिन सक्छ। यही मान्यताले जनमानसमा नागलाई खुसी पार्न पूजा गर्ने परम्परा बसायो।
घरको जगमुनि रहेका नाग यदि क्रोधित भए घरको संरचना नै भत्किन्छ भन्ने विश्वास छ। घरको ढोकामा नागको चित्र टाँस्नु भनेको केवल धार्मिक कर्म होइन—यो शान्ति, सुरक्षाको आह्वान हो।
मिथक र सन्देश: एक किसानकी छोरीको कथा
नागपञ्चीको उत्पत्तिबारे प्रचलित किंवदन्ती मार्मिक छ। एउटा किसानले खेत खन्दै गर्दा नागका बच्चा मारे। आमानागिनीले बदला लिइन्—किसानको परिवार नष्ट भयो। बाँचेकी केवल छोरी। डरले काँपिरहेकी उसले नागिनीसँग प्रार्थना गरिन्—“म तपाईंको पूजा गर्छु, मलाई नमार्नुहोस्।” नागिनी पग्लिइन्, क्षमा दिइन्।
छोरीको भक्ति देखेर नागिनी प्रसन्न भइन् र मरेका सबैलाई पुनर्जीवन दिइन्।
यसले एउटा सन्देश दिन्छ — भक्ति, क्षमा र पशुप्रति सह-अस्तित्वको सन्देश। यही नै नागपूजाको मूल आत्मा हो।
भगवान् र नागको सम्बन्ध: पुराणबाट पुराना स्मृति
नाग र मौसम: गोरखनाथ–मत्स्येन्द्रनाथको वर्षा कथा
धर्मशास्त्र भन्छ—गुरु गोरखनाथले १२ वर्ष नागमाथि तपस्या गर्दा वर्षा रोकियो। जब गुरु मत्स्येन्द्रनाथ नेपाल आए, गोरखनाथले तप रोक्दा नाग स्वतन्त्र भए र वर्षा भयो।
सन्देश स्पष्ट छ—नागको नियन्त्रणमा जलचक्रको सन्तुलन छ।
विज्ञान र नागपञ्चमी: केवल धर्म होइन, स्वास्थ्य चेतना पनि
अनुसन्धानले देखाएको छ—सर्पजस्ता जीव विषालु पदार्थलाई आफैमा शोषण गर्छन्, जसले मानवसहित अन्य प्राणीलाई असर हुन दिँदैन। यिनको जैविक भूमिका नै विष न्यूनीकरण हो। ऋषिमुनिले प्रकृतिका यस्ता संरक्षक जीवप्रति सम्मान गर्न नागपञ्चीको विधि बसालेको हो।
विज्ञान र धर्म जहाँ जुध्छन् भन्ने भ्रममा यथार्थ यही छ—उनीहरू अनेक रूपमा मिल्छन्।
आजको पूजाः नाम, विधि र विश्वास
आज नागपञ्चमीमा अनन्त, वासुकी, पद्म, महापद्म, तक्षक, कुलीर, कर्कट र शङ्ख गरी आठ नागको पूजा गरिन्छ। गाईको दूध, दुबो, खीर, अक्षता चढाइन्छ।
नागपोखरी, टौदह, सिद्धपोखरीजस्ता तीर्थस्थलमा विशेष पूजाआजा हुँदैछ।
नागको पूजा भनेको केवल सर्पप्रतिको श्रद्धा होइन—शान्ति, वर्षा, उर्वरता र जीवित संस्कृति प्रति आस्था हो।
श्रावणको सन्देश: सर्प टाँस्नु मात्र होइन, सहअस्तित्व बुझ्न जरुरी छ
घरको मूलढोकामा टाँसिएको त्यो नागको चित्र सायद मौन छ—तर त्यो मौनताभित्र धेरै कुरा बोल्दछ।
उक्त चित्रले सम्झाउँछ—हामी मात्र यो धर्तीका राजा होइनौँ। हामीसँग प्रकृति, जीव, वनस्पति सबैको सन्तुलन आवश्यक छ। नागपञ्चमी हामीलाई यही पाठ सिकाउँछ।
हामीले विश्वास गर्छौं—संस्कृति भनेको केवल कर्मकाण्ड होइन, चेतना हो।
आजको दिन राजधानी काठमाडौंसहित देशभर घरको मूलढोकामा सर्पको चित्र टाँसिएको देख्न सकिन्छ। अचम्म लाग्न सक्छ—एक साँपको फोटो किन टाँसिन्छ? किन दूध, दुबो, अक्षता चढाइन्छ? अनि, यो सबैको पछि लुकेको कथा के हो?
श्रावण शुक्ल पञ्चमी। सनातन धर्मालम्बीहरूको विशेष पर्व—नागपञ्चमी।
पुर्ख्यौली मान्यतादेखि पुराणसम्म, नागको पूजा हाम्रो संस्कृतिमा केवल परम्परा होइन—भूगोल, जलवायु, वनस्पति र मानव अस्तित्वसँग गासिएको गहिरो सम्वेदना हो।
नाग—श्रद्धाको प्रतीक, संरक्षणको सन्देश
धर्मशास्त्रविद् प्रा. डा. देवमणि भट्टराईका अनुसार, नागको पूजा वैदिककालदेखि नै सुरु भएको हो। नागलाई केवल सर्पको राजा नभई पानीको संरक्षक मानिन्छ। शास्त्र भन्छ—नाग रिसाए भने वर्षा रोकिन सक्छ। यही मान्यताले जनमानसमा नागलाई खुसी पार्न पूजा गर्ने परम्परा बसायो।
घरको जगमुनि रहेका नाग यदि क्रोधित भए घरको संरचना नै भत्किन्छ भन्ने विश्वास छ। घरको ढोकामा नागको चित्र टाँस्नु भनेको केवल धार्मिक कर्म होइन—यो शान्ति, सुरक्षाको आह्वान हो।
मिथक र सन्देश: एक किसानकी छोरीको कथा
नागपञ्चीको उत्पत्तिबारे प्रचलित किंवदन्ती मार्मिक छ। एउटा किसानले खेत खन्दै गर्दा नागका बच्चा मारे। आमानागिनीले बदला लिइन्—किसानको परिवार नष्ट भयो। बाँचेकी केवल छोरी। डरले काँपिरहेकी उसले नागिनीसँग प्रार्थना गरिन्—“म तपाईंको पूजा गर्छु, मलाई नमार्नुहोस्।” नागिनी पग्लिइन्, क्षमा दिइन्।
छोरीको भक्ति देखेर नागिनी प्रसन्न भइन् र मरेका सबैलाई पुनर्जीवन दिइन्।
यसले एउटा सन्देश दिन्छ — भक्ति, क्षमा र पशुप्रति सह-अस्तित्वको सन्देश। यही नै नागपूजाको मूल आत्मा हो।
भगवान् र नागको सम्बन्ध: पुराणबाट पुराना स्मृति
- शिवको गलामा नागको माला हुन्छ।
- विष्णु शेषनागमाथि सुत्नुभयो।
- गणेशको एक हातमा नाग।
- श्रीरामका भाई लक्ष्मण र श्रीकृष्णका दाजु बलराम — शेषनागका अवतार।
- बौद्ध, जैन मूर्तिहरूमा पनि नागशिरको मुकुट पाइन्छ।
नाग र मौसम: गोरखनाथ–मत्स्येन्द्रनाथको वर्षा कथा
धर्मशास्त्र भन्छ—गुरु गोरखनाथले १२ वर्ष नागमाथि तपस्या गर्दा वर्षा रोकियो। जब गुरु मत्स्येन्द्रनाथ नेपाल आए, गोरखनाथले तप रोक्दा नाग स्वतन्त्र भए र वर्षा भयो।
सन्देश स्पष्ट छ—नागको नियन्त्रणमा जलचक्रको सन्तुलन छ।
विज्ञान र नागपञ्चमी: केवल धर्म होइन, स्वास्थ्य चेतना पनि
अनुसन्धानले देखाएको छ—सर्पजस्ता जीव विषालु पदार्थलाई आफैमा शोषण गर्छन्, जसले मानवसहित अन्य प्राणीलाई असर हुन दिँदैन। यिनको जैविक भूमिका नै विष न्यूनीकरण हो। ऋषिमुनिले प्रकृतिका यस्ता संरक्षक जीवप्रति सम्मान गर्न नागपञ्चीको विधि बसालेको हो।
विज्ञान र धर्म जहाँ जुध्छन् भन्ने भ्रममा यथार्थ यही छ—उनीहरू अनेक रूपमा मिल्छन्।
आजको पूजाः नाम, विधि र विश्वास
आज नागपञ्चमीमा अनन्त, वासुकी, पद्म, महापद्म, तक्षक, कुलीर, कर्कट र शङ्ख गरी आठ नागको पूजा गरिन्छ। गाईको दूध, दुबो, खीर, अक्षता चढाइन्छ।
नागपोखरी, टौदह, सिद्धपोखरीजस्ता तीर्थस्थलमा विशेष पूजाआजा हुँदैछ।
नागको पूजा भनेको केवल सर्पप्रतिको श्रद्धा होइन—शान्ति, वर्षा, उर्वरता र जीवित संस्कृति प्रति आस्था हो।
श्रावणको सन्देश: सर्प टाँस्नु मात्र होइन, सहअस्तित्व बुझ्न जरुरी छ
घरको मूलढोकामा टाँसिएको त्यो नागको चित्र सायद मौन छ—तर त्यो मौनताभित्र धेरै कुरा बोल्दछ।
उक्त चित्रले सम्झाउँछ—हामी मात्र यो धर्तीका राजा होइनौँ। हामीसँग प्रकृति, जीव, वनस्पति सबैको सन्तुलन आवश्यक छ। नागपञ्चमी हामीलाई यही पाठ सिकाउँछ।
हामीले विश्वास गर्छौं—संस्कृति भनेको केवल कर्मकाण्ड होइन, चेतना हो।
0 comments:
Post a Comment